Czym jest trauma?
Trauma polega na przeżyciu emocjonalnego cierpienia z powodu wydarzenia, które przewyższa nasze możliwości radzenia sobie. To, co wywołuje reakcję stresową, może być pojedynczym zdarzeniem lub serią wydarzeń, postrzeganych jako zagrażające życiu lub zdrowiu, zarówno dla nas, jak i dla naszych bliskich. Każdy może inaczej przetwarzać traumę, więc reakcje na nią mogą być różne.
Doświadczenia traumatyczne często burzą poczucie bezpieczeństwa, tworząc przekonanie, że katastrofa może się zdarzyć w każdej chwili. Utrata rodzica we wczesnym dzieciństwie, wypadki komunikacyjne, przemoc fizyczna, napaść seksualna, doświadczenia stresu bojowego na wojnie, katastrofy naturalne, niespodziewana śmierć bliskiej osoby to zdarzenia, które cechuje to, że są nagłe i niespodziewane. W efekcie tych zdarzeń, ludzie zazwyczaj wielokrotnie przeżywają wspomnienia w swoim umyśle, ciągle rozmyślając o tym, co się wydarzyło, często obwiniając samych siebie za to co im się przytrafiło.
Rodzaje Traumy
Istnieje kilka rodzajów traumy, które mają różne konsekwencje dla zdrowia psychicznego.
Trauma prosta odnosi się do pojedynczego, nagłego zdarzenia charakteryzującego się zagrożeniem życia lub zdrowia oraz tym, że przekracza możliwości osoby do prawidłowego przetworzenia i poradzenia sobie z daną sytuacją. Może to być nagła śmierć bliskiej osoby, wypadek komunikacyjny, napaść fizyczna lub seksualna, katastrofy naturalne, atak terrorystyczny lub sytuacja, która powoduje intensywne przerażenie i cierpienie. Trauma jednorazowa wywołuje reakcję stresową, która może obejmować: szok, przerażenie, bezradność, gniew lub agresję. Odczucia te mogą być przeżywane natychmiast po wydarzeniu lub mogą się pojawić później, w zależności od sposobu, w jaki osoba przetwarza traumatyczne doświadczenie. Trauma jednorazowa może mieć długotrwałe konsekwencje dla zdrowia psychicznego i prowadzić do rozwoju zespołu stresu pourazowego (PTSD) lub innych zaburzeń psychicznych.
Trauma złożona (Complex Trauma) - wynika z powtarzającego się, wielokrotnego doświadczania wydarzeń o charakterze traumatycznym różnego typu np. powtarzane nadużycia i przewlekłe zaniedbanie w okresie wczesnodziecięcym, które trwało "odkąd pamiętamy.", często bez jasno określonego "początku i końca." Doświadczenia te charakteryzuje poczucie uwięzienia przy braku możliwości ucieczki (np. gdy doświadczane w domu rodzinnym). Podobnie jak w przypadku innych rodzajów traumy, tego rodzaju doświadczenia mają potencjał do zakłócenia poczucia bezpieczeństwa osoby w otaczającym ją świecie. Objawiają się one poprzez wzmożoną czujność oraz stałe monitorowanie otoczenia w poszukiwaniu potencjalnych zagrożeń. Trauma złożona, która występuje w dzieciństwie, została powiązana z rozwojem chronicznego PTSD oraz zaburzeń osobowości.
Trauma wtórna - zwana także zastępczą - jest skutkiem ekspozycji na cierpienie innych osób i może dotknąć tych, którzy pracują w zawodach "pomocowych." Wszędzie tam gdzie konieczne jest reagowanie na ludzkie urazy i potrzebę pomocy, w szczególności: lekarze, ratownicy medyczni, psychoterapeuci oraz pracownicy służb porządkowych.
Reakcja na traumę
Wyróżnia się kilka etapów reakcji stresowej na bodziec traumatyczny.
Od 1 h do 48 h - ostra reakcja na stres.
Od dwóch dni do jednego miesiąca - ostre zaburzenie stresowe
Gdy objawy utrzymują się dłużej niż 1 miesiąc - Zespół Stresu Pourazowego PTSD.
Skutki nieleczonego PTSD mogą prowadzić do trwałych zaburzeń osobowości.
Neurofizjologia traumy
Kiedy doświadczamy traumatycznego wydarzenia, nasz mózg reaguje w specyficzny sposób.
Dochodzi do nadaktywacji osi HPA podwzgórze-przysadka-nadnercza. W odpowiedzi na zagrożenie, podwzgórze uwalnia hormon CRH, stymulując przysadkę do produkcji hormonu ACTH. ACTH z kolei działa na nadnercza, zwiększając wydzielanie kortyzolu, hormonu stresu. Kortyzol mobilizuje organizm do reakcji walki lub ucieczki, wpływając na metabolizm, ciśnienie krwi i układ immunologiczny. Jednak chroniczna aktywacja tego szlaku, zwłaszcza u osób doświadczających traumy, może prowadzić do dysregulacji układu nerwowego, wpływając na funkcje poznawcze i zdolność adaptacji.
Ciało migdałowate, część mózgu odpowiedzialna za przetwarzanie emocji, staje się nadaktywne. To sprawia, że jesteśmy bardziej wrażliwi na stresujące bodźce i reagujemy na nie większym lękiem.
Hipokamp odpowiedzialny za pamięć, może być zmniejszony, co prowadzi do trudności w regulacji wspomnień traumatycznych.
Zaburzone jest również funkcjonowanie kory przedczołowej, która odpowiada za regulację emocji, kontrolę impulsów i podejmowanie decyzji.
Objawy PTSD
Świadomość dokonanych zmian od momentu traumatycznego wydarzenia jest kluczowa dla procesu zdrowienia. Objawy jakie mogą wystąpić po traumie to:
Strach i lęk są najczęstszymi naturalnymi reakcjami na niebezpieczne sytuacje. U niektórych osób te emocje utrzymują się nawet po upływie długiego czasu od traumatycznego zdarzenia. Tak się dzieje, gdy ich percepcja świata i poczucie bezpieczeństwa ulegają niekorzystnym zmianom. Przywoływanie wspomnień związanych z traumą może wywoływać lęk. Czasami może się on pojawić niespodziewanie. Czynnikami które wywołują niepokój mogą być miejsca, pory dnia, zapachy lub dźwięki, które są skojarzone z momentem traumatycznego zdarzenia.
Ponowne przeżywanie. Osoby, które doświadczyły traumatycznych sytuacji, ponownie przeżywają te wydarzenia. Na przykład, mogą mieć niechciane myśli o wypadku, które nieustannie powracają. Niektórzy doświadczają nagłych obrazów lub bardzo realistycznych wizji, które sprawiają, że wydaje się, jakby wypadek znowu miał miejsce. Często występują również koszmary, które zakłócają sen. Te objawy wynikają z szoku i różnicy między traumatycznym wydarzeniem a codziennym życiem oraz naszym postrzeganiem świata.
Doświadczenie stanu nadmiernego pobudzenia. Ten stan wynika z gotowości naszego organizmu do walki lub ucieczki, czyli reakcji obronnej przed niebezpieczeństwem, co jest powszechne również u zwierząt. Gdy bronimy się przed zagrożeniem, nasze ciało może zareagować walką, ucieczką lub zamrożeniem. W takiej sytuacji nasze ciało produkuje więcej adrenaliny, aby dostarczyć nam dodatkowej energii potrzebnej do przeżycia. Osoby, które doświadczyły traumy, często postrzegają świat jako niebezpieczne miejsce, dlatego ich organizm pozostaje w stanie czujności i gotowości do reakcji na atak. Problem polega na tym, że to pobudzenie jest użyteczne w rzeczywistych niebezpiecznych sytuacjach, na przykład w walce z niedźwiedziem, ale staje się uciążliwe, gdy utrzymuje się przez dłuższy czas, nawet w bezpiecznych sytuacjach.
Unikanie jest powszechnym sposobem radzenia sobie z bólem związanym z traumatycznym doświadczeniem. Najczęściej unikamy sytuacji, które przypominają wypadki, np. miejsce, w którym się wydarzyły. Czasami unikamy również luźno powiązanych z traumą sytuacji, na przykład wychodzenia wieczorem, jeśli wydarzenie miało miejsce w nocy. Inny sposób polega na tłumieniu bolesnych myśli i uczuć. To może prowadzić do odczuwania uczucia odrętwienia, które utrudnia zarówno odczuwanie nieprzyjemnych, jak i przyjemnych emocji. Czasami bolesne uczucia i myśli mogą być tak przytłaczające, że nasz umysł powoduje, że możemy nie pamiętać części wydarzenia.
Odczuwanie gniewu i irytacji może wywoływać lęk, szczególnie jeśli nie jesteśmy przyzwyczajeni do doświadczania tych emocji. Szczególnie trudne może to być, gdy odczuwamy gniew wobec osób, które są nam bliskie. Poczucie gniewu może również wynikać z przekonania, że świat jest niesprawiedliwy.
Trauma często powoduje uczucie winy i wstydu. Wielu osób obwinia samych siebie za rzeczy, które zrobili lub których nie zrobili w celu przetrwania. Możemy odczuwać wstyd, ponieważ w trakcie wydarzenia zachowaliśmy się inaczej niż normalnie byśmy to zrobili. Czasami inni ludzie mogą nas również obwiniać za to, co się wydarzyło. Poczucie winy związanej z traumatycznym doświadczeniem oznacza, że bierzemy na siebie odpowiedzialność za to, co miało miejsce. Może to dawać poczucie kontroli, ale z drugiej strony może prowadzić do poczucia bezradności i depresji.
Obniżony nastrój jest również częstą reakcją na traumatyczne wydarzenie. Może objawiać się uczuciem przygnębienia, smutku, bezradności i rozpaczy. Może się zdarzyć, że częściej płaczemy. Tracimy zainteresowanie ludźmi i czynnościami, które kiedyś nas cieszyły. Możemy mieć wrażenie, że nasze plany dotyczące przyszłości już nigdy się nie zrealizują lub że życie nie ma sensu.
Po doświadczeniu traumy, nasze postrzeganie siebie i świata często staje się bardziej negatywne. Wiele osób zaczyna postrzegać siebie w bardziej negatywnym świetle, myśląc, że są złymi ludźmi i zasługują na to, co się stało. Często też patrzymy na innych ludzi w negatywnym świetle, mając poczucie, że nie można nikomu ufać. Jeśli kiedyś świat był dla nas bezpiecznym miejscem, po traumatycznym wydarzeniu może stać się on bardzo niebezpieczny, szczególnie jeśli mieliśmy wcześniej bolesne doświadczenia.
Terapia PTSD
W trakcie terapii ważną rolę w procesie leczenia odgrywa element ekspozycji. Ekspozycja jest ważna ponieważ umożliwia:
Stopniowe przyzwyczajanie się (habituację) do stresujących bodźców związanych z traumą. Poprzez systematyczne narażanie się na te bodźce w kontrolowany sposób, osoba z PTSD ma szansę na zmniejszenie reakcji lękowej i negatywnych emocji, które im towarzyszą.
Zmianę przekonań dotyczących zdarzenia: Podczas ekspozycji osoba ma okazję dokładniej zrozumieć, jakie były przyczyny i skutki traumy oraz związane z nią myśli i emocje.
Przezwyciężanie unikania: PTSD często wiąże się z unikaniem bodźców związanych z traumą, które wywołują lęk. To unikanie utrzymuje zaburzenie i utrudnia powrót do normalnego funkcjonowania. Ekspozycja pomaga w przezwyciężeniu unikania poprzez stopniowe i kontrolowane konfrontowanie się z bodźcami, które wywołują dyskomfort.
Psychoterapia pomaga uporać się z występującymi objawami PTSD i znacznie poprawia jakość życia osób dotkniętych tą chorobą. Rozpoczęcie terapii po traumatycznym wydarzeniu jest istotne, ponieważ zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak depresja czy trwała zmiana osobowości.
Należy pamiętać, że większość osób powraca do równowagi po doświadczeniu dystresu emocjonalnego, który często towarzyszy traumatycznym przeżyciom. Objawy te zazwyczaj ustępują z czasem - u niektórych osób może to trwać kilka dni, a u innych nawet kilka miesięcy. Istotne jest zapewnienie sobie poczucia bezpieczeństwa oraz wsparcia ze strony otoczenia, co sprzyja powrotowi do równowagi psychicznej.
Kiedy warto szukać profesjonalnej pomocy?
Interwencja psychologiczna może być pomocna dla osób zmagających się z konsekwencjami doświadczonej traumy. Należy poszukać profesjonalnego wsparcia gdy objawy emocjonalnego cierpienia nie ustępują samoistnie po miesiącu lub gdy ich intensywność skrajnie uniemożliwia codzienne funkcjonowanie.
Terapia EMDR, terapia metodą przedłużonej ekspozycji oraz terapia przetwarzania poznawczego to najbardziej rekomendowane sposoby leczenia konsekwencji traumy i PTSD.
Jak wspierać osobę doświadczającą traumy?
Wysłuchaj osobę, gdy ma potrzebę porozmawiać o traumatycznym wydarzeniu, zwłaszcza gdy wykazuje potrzebę wielokrotnego powtarzania szczegółów.
Zaakceptuj wszystkie przeżywane przez osobę emocje, bez oceniania ich.
Zachęcaj osobę do stopniowej aktywizacji, szanując to że może potrzebować na to czasu i dokonywać ekspozycji w bezpiecznym dla siebie tempie.
Autor: Jakub Cygan
Komentarze